Warszawskie dziedzictwo postindustrialne

Autor:
Michał Krasucki

Dziś trudno w to uwierzyć, ale Warszawa była kiedyś ważnym ośrodkiem przemysłowym na mapie Imperium Rosyjskiego, a później II Rzeczypospolitej. Przemysł kojarzymy raczej z powojenną historią miasta. Tymczasem na początku XX w. notowano w mieście kilka tysięcy mniejszych i większych zakładów przemysłowych – zarówno fabryk, zatrudniających czasem nawet po 4 tys. osób, jak też niewielkich firm rodzinnych. Krajobraz miejski, szczególnie na obrzeżach centrum, tworzyły w dużej mierze hale fabryczne, kominy i domy robotnicze. Miasto specjalizowało się w szeroko pojętej produkcji metalurgicznej, a niektóre z wyrobów zdobyły sobie uznanie nie tylko na rynkach lokalnych, ale także europejskich bądź nawet światowych. Co z tego zostało do dziś? Przeszło kilkaset zabudowań poprzemysłowych, często cały zespołów, ale także małych, schowanych w podwórkach warsztatów. Najstarsze z nich sięgają swoją historią połowy XIX w. Nie zawsze są to zabytki związane z produkcją przemysłową w sposób bezpośredni, jak hale produkcyjne, to także architektura mieszkaniowa, socjalna czy szeroko pojęta infrastruktura techniczna (jak elektrownie czy zespoły wodociągów) – wspólnym dla nich mianownikiem jest zawsze inżynieryjny charakter ich architektury.

Mam nadzieję, że niniejsza książka, stanowiąca podsumowanie i aktualizację dwóch tomów Katalogu warszawskiego dziedzictwa postindustrialnego, wydanych przez Fundację Hereditas przy udziale środków Miasta Stołecznego Warszawy w latach 2009 i 2010, pomoże w indywidualnej eksploracji i wędrówkach po przestrzeni miejskiej. Publikacja dzis oddawana w ręce Czytelnika zawiera karty 170 obiektów, powstałych od początków XIX w., obejmuje także wybrane urządzenia komunalne miasta. Chciałbym gorąco podziękować tym wszystkim, którzy swoją radą i uwagami wnieśli wiele cennych informacji do tej książki. Niezwykle pomocne okazały się konsultacje przeprowadzone w biurach Stołecznego Konserwatora Zabytków i Mazowieckiego Konserwatora Zabytków. Serdecznie dziękuję także redaktor tomu, Pani Katarzynie Komar-Michalczyk, bez której inspiracji i współpracy książka ta nie powstałaby.

Michał Krasucki