Autor: Katarzyna Komar-Michalczyk
W końcu lutego minęła 95. rocznica śmierci jednego z najsłynniejszych polskich, i jednocześnie warszawskich, farmaceutów – Henryka Klawego (ur. 23 grudnia 1832 r. w Warszawie, zm. 24 lutego 1926 r. w Warszawie). W 1862 r. Klawe, po odbyciu praktyk w aptekach w Rawie Mazowieckiej i Warszawie, ukończeniu Warszawskiej Szkoły Farmaceutycznej, zdaniu egzaminu przed Radą Lekarską Królestwa Polskiego i otrzymaniu tytułu magistra farmacji (1859) – otworzył własną aptekę („Apteka Magistra Klawe”), w 1861 r., przy placu św. Aleksandra (dziś plac Trzech Krzyży).
Niebawem, w 1870 r., zaczął produkować preparaty galenowe według własnych receptur (lekami galenowymi nazywano podówczas preparaty z surowców naturalnych, przygotowywane w aptece, dziś są to także półprodukty do produkcji leków) – początkowo tylko na potrzeby własnej firmy, potem także dla innych aptek i szpitali na terenie całego Imperium Rosyjskiego. W 1875 (wg innych źródeł w 1877) r. uruchomił filię swojej apteki – na rogu ulic Marszałkowskiej i Żurawiej. Był przez cały czas aktywy naukowo; na łamach „Pamiętnika Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” i „Wiadomości Farmaceutycznych” publikował artykuły dotyczące preparatów medycznych wytwarzanych przez przedsiębiorstwo swoje oraz inne firmy polskie i światowe, ogłaszał rozprawy naukowe (np. Skorowidz środków zaradczych w przypadku otrucia, 1887). W latach 1886-1896 oraz 1900-1901 był prezesem Warszawskiego Towarzystwa Farmaceutycznego.
W 1910 r. firma Henryka Klawego rozpoczęła produkcję organopreparatów, tj. leków otrzymywanych z tkanek i narządów zwierzęcych, i niebawem stała się wiodącym warszawskim producentem w tym segmencie rynku farmaceutycznego. Warto nadmienić, że inna słynna warszawska firma farmaceutyczna, Fabryka Chemiczna Ludwik Spiess, rozwinęła na większą skalę wytwarzanie organopreparatów dopiero po „Magistrze Klawem”. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości na terenie byłego zaboru rosyjskiego działało 39 wytwórni farmaceutycznych. Przedsiębiorstwo Henryka Klawego należało do największych. W l. 20. wytwórnia została przeniesiona na ul. Karolkową 22/24 (na posesję zajmowaną w poł. XIX w. przez Fabrykę Tasiem Gumowych „Paweł Szpigiel i S-ka”, przejętą w 1900 r. przez Adolfa Fabiana). Firma przyjęła nazwę Towarzystwo Przemysłu Chemiczno-Farmaceutycznego d. „Magister Klawe”, a na jej czele stał wówczas syn Henryka – Stanisław Adolf, również farmaceuta. W latach 1936-1939 zakład został rozbudowany, wystawiono m.in. gmach frontowy i trzy budynki w dziedzińcu, według projektu Maksymiliana Goldberga. Uruchomiono własne laboratorium kontroli jakości leków oraz pięć samodzielnych pracowni: analityczną, fizjologiczną, bakteriologiczną, doświadczalną i standaryzacji produkcji. W ostatnich trzech latach (1937-1939) przed wybuchem II wojny światowej zatrudnienie u „Magistra Klawego” było znacząco wyższe niż we wszystkich innych przedsiębiorstwach farmaceutycznych Warszawy i wynosiło odpowiednio: 384, 456 i 515 pracowników.
Firma Henryka Klawego była jedną z pierwszych i jedną z największych firm farmaceutycznych w Polsce, dużym uznaniem cieszyła się także w Europie, eksportowała na rynki Kanady i Bliskiego Wschodu. Działalność firmy „Magister Klawe” kontynuuje dziś Polfa Warszawa SA. Większość obiektów przy ul. Karolkowej 22/24 uległa zniszczeniu w 1944 r., ale wzdłuż ulicy stoją dziś jeszcze dwa frontowe budynki – od strony północnej gmach sprzed 1914 r., z czasu, kiedy posesja należała do Adolfa Fabiana (niestety, otynkowany w l. 80. XX w.), a od strony południowej, nieco ukośnie do linii ulicy – budynek z lat 1936-1937, projektu Goldberga. Henryk Klawe jest pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie. [kkm]
Na zdjęciu prezentujemy dwa pojemniki z ciemnego szkła na preparaty z wytwórni „Magister Klawe”, prawdopodobnie z l. 30. lub 40. XX w. (na pierwszym planie zdjęcia). Zbiory własne autorki
Źródła:
K. Biernat, Henryk Klawe założycielem i reformatorem polskiej farmacji, w: Historia.org.pl [online], https://historia.org.pl/2014/07/31/henryk-klawe-zalozycielem-i-reformatorem-polskiej-farmacji/#footnote_2_30269 (data utworzenia: 31.07.2014, dostęp: 7.03.2021).
Henryk Klawe, w: Polacy z wyboru. Rodziny pochodzenia niemieckiego w Warszawie w XIX i XX w. [online], https://www.polacyzwyboru.pl/bohaterowie/biogramy/henryk-klawe (dostęp: 7.03.2021).
K. Kurkowska-Bondarecka, Historia polskiego przemysłu farmaceutycznego (= Karty z historii polskiego przemysłu chemicznego, t. 3), Warszawa 1995.
J. Zieliński, Atlas architektury ulic i placów Warszawy, t. 5, Warszawa 1999, s. 256-257.
