Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych zostało powołane w 1860 r. Wśród artystów skupionych wokół instytucji byli m.in. Juliusz Kossak, Józef Simmler, Karol Beyer czy Aleksander Lesser. Zanim Towarzystwo przeniosło się do własnej siedziby, korzystało m.in. z wnętrz Hotelu Europejskiego oraz Resursy Obywatelskiej przy Krakowskim Przedmieściu.
Celem Towarzystwa było wspieranie polskiej sztuki, pomoc młodym twórcom, organizowanie wystaw i tworzenie narodowej kolekcji sztuki. Budowę własnej siedziby, według projektu Stefana Szyllera, rozpoczęto w 1898 r. Gmach w stylu akademickiego renesansu włoskiego stanął na działce sąsiadującej z kościołem ewangelickim przy placu Małachowskiego. Dziewięcioosiową fasadę budynku ożywia wsparty na dwóch kolumnach wgłębny portyk. Na fryzie umieszczono napis ARTIBUS (SZTUKOM), a w tympanonie frontonu – postać utożsamianą z Geniuszem Sztuki, opartą na głowie lwa. Grupę dopełniają personifikacje Prawdy i Piękna.
Unikatową oprawę otrzymały trzy okna pierwszego piętra. Sztukatorskie dekoracje odnoszą się do trzech wybitnych artystów XIX w.: Jana Matejki, Artura Grottgera i Józefa Chełmońskiego. Autorem dekoracji rzeźbiarskich był Zygmunt Otto. W przyłuczach okien elewacji od strony placu umieszczono medaliony z profilami polskich artystów. Wejście do gmachu poprzedziły schody. Klatka schodowa urzeka białym marmurem, którym pokryto stopnie schodów, oraz misternym rysunkiem kutych balustrad, których dopełnieniem są kandelabry na marmurowych cokołach ustawionych na półpiętrach. Balustrady wykonano w Fabryce Wyrobów Żelaznych Władysława Gostyńskiego. Wystrój sztukatorski wnętrz gmachu został zaprojektowany przez Szyllera i wykonany przez firmę Wacława Silewicza. Naprzeciwko głównego wejścia znajduje się rzeźba „Gladiator” Piusa Welońskiego, z 1892 r.
Już w latach 1901-1903 gmach Zachęty rozbudowano od strony południowej. Ostatnia rozbudowa miała miejsce w latach 80. i 90. XX w., kiedy to m.in. uzupełniono skrzydło północno-zachodnie oraz przedłużono klatkę schodową w holu głównym.
