Odkrywanie Warszawskiej Pragi II

Autorzy: pod redakcją Andrzeja Sołtana

Mimo utrzymującego się od kilku lat zainteresowania Pragą, jej historią i dziedzictwem kulturowym, czego potwierdzeniem jest choćby rosnąca stale bibliografia publikacji na ten temat, opracowanie możliwie kompletnej syntezy dziejów tej najstarszej dzielnicy prawobrzeżnej Warszawy pozostaje ciągle jeszcze postulatem trudnym do spełnienia. W historiografii Pragi nie brak bowiem białych plam, których usunięcie wymagać musi dalszych badań źródłowych, podejmowania zagadnień dotąd bliżej nierozpoznanych, bądź rozpoznanych niedostatecznie. Inicjatywą służącą częściowemu przynajmniej wypełnieniu istniejących luk są zainicjowane dwa lata temu przez Fundację Hereditas seminaria, organizowane pod hasłem Odkrywanie warszawskiej Pragi, adresowane zarówno do osób zajmujących się badaniami historycznymi zawodowo, jak i do szerszego grona miłośników miasta, chcących poznać jego przeszłość i dziedzictwo. Pokłosiem pierwszego z owych seminariów jest zbiór artykułów opartych o wygłoszone referaty, wydany drukiem w 2008 r. Poza otwierającym ten zbiór obszernym przeglądem literatury dotyczącej prawobrzeżnej Warszawy znalazły się w nim teksty poświęcone m.in. praskim scenom teatralnym i salom kinowym, dowodzące że dzielnica ta nie była pustkowiem kulturalnym; architekturze praskich domów mieszkalnych i przemianom, jakie zachodziły w niej na przestrzeni XVIII i XIX wieku; powstającym w okresie międzywojennym i nigdy niestety niezrealizowanym projektom uporządkowania urbanistycznego krajobrazu Pragi, w tym również pomysłom upamiętnienia bitwy grochowskiej, tradycjom wielokulturowości tej części Warszawy, w której żyli obok siebie i mieszkają nadal przedstawiciele innych narodowości i wyznań religijnych; a także kształtującemu się w drugiej połowie ubiegłego wieku swoistemu mitowi Pragi, w czym swój udział mieli wybitny polski fotografik Leonard Sempoliński i niemniej znany felietonista warszawski Stefan Wiechecki. Nie mniej urozmaicony i nowy pod względem poruszanej problematyki charakter mają teksty zgromadzone w tomie niniejszym, stanowiącym plon seminarium tegorocznego, odbytego w dniach 16 – 17 października. Obok referatów omawiających detale kamienic praskich (Krzysztof Jaszczyński) oraz przetrwałe do naszych czasów relikty kolei warszawsko-petersburskiej i warszawsko-terespolskiej (Janusz Sujecki), cennych zwłaszcza ze względu na rozpoczętą rewitalizacje zasobów materialnych Pragi, znajdujemy w nim ważne dla naszej wiedzy o rozwoju urbanistycznym i architektonicznym dzielnicy teksty poświęcone historii Placu Weteranów 1863 r. (Hanna Faryna-Paszkiewicz), stojącym u początku Nowej Pragi inwestycjom Ksawerego Konopackiego (Michał Krasucki) oraz powstającym po ostatniej wojnie świątyniom praskim – stanowiącym nie tylko istotny element przestrzeni miejskiej, ale także świadectwo przemian jakie nastąpiły w życiu religijnym tej części miasta (Jolanta Wiśniewska). Problematykę całkowicie nową, w tomie poprzednim nieobecną, stanowią teksty wystąpień poświęconych ludziom Pragi. Chronologicznie najwcześniejszym jest wśród nich referat o społeczności żyjącej tam w 1 połowie XIX wieku, zwłaszcza zaś jej ówczesnej elicie, którą tworzyli urzędnicy działających w prawobrzeżnej Warszawie agend urzędów rządowych i miejskich, funkcjonariusze sądowi i policyjni, duchowni różnych wyznań, pracownicy służby zdrowia, opieki społecznej i oświaty (Andrzej Sołtan). Wątek ludzki znajduje też kontynuację w dwóch kolejnych tekstach prezentujących rody i osoby na Pradze z dawna obecne i dla niej zasłużone (Hubert Kossowski, Michał Pilich). Dopełnieniem tej problematyki jest wspomnienie o Krystynie Fedorońko z Borowiczów (Aleksandra Fedorońko-Adamczewska) i głos w dyskusji będący komentarzem do referatów wygłoszonych w tej części seminarium (Mieczysław Wojdat). Referaty zostały umieszczone w książce zgodnie z kolejnością, w jakiej były omawiane na sesji. Oddając czytelnikom zebrane w niniejszym tomie materiały, pozostaje na koniec wyrazić nadzieję, że podobnie jak udostępnione już wcześniej pokłosie pierwszego seminarium, przyczynią się one do wzbogacenia dotychczasowej wiedzy o przeszłości Pragi, pobudzając – zgodnie z intencją organizatora – do dalszych wysiłków na tym polu, a także do pełniejszego przedstawienia historii tej starej dzielnicy warszawskiej w stałej ekspozycji powstającego właśnie, pierwszego w jej dziejach muzeum.

Andrzej Sołtan